Een gitaar met overdrive, distortion en fuzz, wie houdt er niet van? Het is voor veel gitaristen de reden dat ze gitaar zijn gaan spelen.
Of het nu de subtiel overstuurde gitaar is van John Mayer, meer ‘gainy’ rock geluiden van Angus Young of een lekkere vette distortion van Kirk Hammett, vervorming maakt het leven van een gitarist net iets interessanter. Gitaar is sowieso een expressief instrument, en oversturing maakt het nog expressiever en persoonlijker. Wat vervorming precies is, welke vormen er zijn en hoe het tot stand komt weet wellicht niet iedereen. Hieronder ga ik in op de verschillende soorten vervorming en de overeenkomsten en verschillen tussen overdrive, distortion en fuzz.
Wat is gain, volume, headroom en clipping?
Gain is de hoeveelheid versterking van een signaal in een systeem. Dat is wat anders dan volume, dat is het niveau van de output van het systeem. Elk systeem/versterker heeft een bepaalde headroom, een bandbreedte aan volume waarin het opereert en het signaal niet vervormt. Als het signaal boven de headroom uitkomt zal het gaan vervormen. Dat noemen we ook wel clipping van het signaal. De pieken van het signaal worden afgevlakt waardoor er extra boventonen ontstaan. De wijze waarop de clipping plaatsvindt bepaalt de klank van de overdrive, distortion en fuzz.
Symmetrische en a-symmetrische clipping
Er zijn twee soorten clipping: symmetrische en a-symmetrische. Bij symmetrische clipping wordt het signaal aan beide kanten, dus zowel de boven- als onderkant van het signaal, afgevlakt. Deze vorm van clipping produceert met name oneven boventonen. Dat zijn boventonen die wat minder lekker in het gehoor liggen. A-symmetrische clipping ontstaat wanneer het signaal aan één kant wordt afgevlakt. Deze vorm produceert met name even boventonen. Dat zijn harmonische boventonen met frequenties die een veelvoud zijn van de noot die je speelt. Als je bijvoorbeeld een A van 440 Hz speelt, is een 880 Hz een even boventoon.
Soft en hard clipping
Er zijn ook verschillen tussen soft en hard clipping. Dat heeft met name betrekking op de manier waarop het signaal wordt afgevlakt. Bij soft clipping vlakt het signaal geleidelijk af en is de vorm van de top min of meer in tact. Deze vorm klinkt soepeler en minder abrupt. Soft clipping zie je dan ook vaak bij overdrives. Bij hard clipping wordt de top er als het ware vanaf gezaagd en is er niets meer van het originele signaal over. Deze vorm zie je vaak bij distortion en fuzz pedalen.
Overdrive, distortion en fuzz in de jaren 40 en 50
De eerste gitaristen die met vervorming experimenteerden waren Elmore James en Buddy Guy. Zij probeerden de rauwheid van Blues zangers als Muddy Waters en Howlin Wolf te kopiëren op hun gitaar. In de jaren 40 en 50 werd oversturing met name bereikt door gitaar elementen te vervangen met elementen met een hogere output. Hierdoor kreeg de buizenversterker meer signaal te verwerken waardoor deze ging oversturen. Andere gitaristen beschadigde (al dan niet bewust) hun luidsprekers en kregen zo een ‘overstuurd geluid’. Willy Kizart (Ike Turner and the Kings of Rhythm) bijvoorbeeld vervormde het signaal van zijn gitaar door zijn luidsprekerconus (per ongeluk) te beschadigen.
De jaren 60: introductie van fuzz
Fuzz is onstaan in 1961 en wel met het nummer ‘Don’t Worry’ van Marty Robbins waar een mengpaneel met een gebroken channelstrip werd gebruikt om een basgitaar op te nemen. De sound engineer Glen Snoddy was zo slim om er later een commercieel product van te maken en noemde het Maestro Fuzz-Tone. Het pedaal kwam in 1962 op de markt. Het pedaal sloeg destijds echter totaal niet aan.
In 1965 werd fuzz pas populair mede door het intro van Satisfaction van the Rolling Stones. Dit vormde de aanleiding voor een aantal zeer beroemde fuzzpedalen, namelijk de Tone Bender (1965) en de Dallas Arbiter Fuzz Face (1966). De Fuzz Face is met name bekend geworden door Jimi Hendrix. Een andere beroemde fuzz is de Big Muff van Electro Harmonix. Strikt genomen is dit pedaal overigens maar voor 50% een fuzz. Het circuit bestaat voor de andere helft namelijk uit een distortion. De originele triangle Muff kwam in 1969 uit en wordt nog steeds gemaakt.
Hoe werkt een fuzz pedaal?
Vrijwel alle fuzz pedalen maken gebruik van transistoren. Een transistor zorgt er voor dat het signaal versterkt wordt. Transistoren zijn eigenlijk mini versterkers. Verder delen transistoren een belangrijke eigenschap met buizen namelijk dat ze langzaam beginnen te vervormen als het signaal te veel versterkt wordt. Door meerdere transistoren achter elkaar te zetten ontstaat zo het fuzz effect.
Germanium en silicon fuzz
De eerste fuzz pedalen maakte gebruik van germanium transistoren. Deze hadden relatief weinig gain en een soepel, wollig en vintage karakter. Germanium transistoren zijn echter ook gevoelig voor hitte. Als ze heet worden neemt het frequentiebereik af en verdwijnen de hogere frequenties uit je geluid. Mede om deze reden werden silicon transistoren geïntroduceerd. Deze zijn stabieler, hebben meer gain en een meer modern en agressief karakter. In onderstaand filmpje hoor je het verschil tussen germanium en silicon. Tip: doe je koptelefoon op, anders hoor je het verschil waarschijnlijk niet.
Huidig aanbod aan fuzz pedalen
Veel van het huidige aanbod fuzz pedalen is gebaseerd op één of meerdere klassieke circuits. Sommige pedalen kopiëren het origineel zo exact mogelijk andere nemen het meer als basis en borduren er verder op voort.
Zo is de Catalinbread Katzenkönig gebaseerd op het circuit van een Tone Bender MK2. Het pedaal combineert dit circuit met dat van een Rat distortion. Fulltone heeft een aantal fuzzpedalen gebaseerd op klassiekers. De Fulltone 70 BC-108C is gebaseerd op een 70-er Fuzz Face. Het heeft een warm en eigenzinnig geluid met unieke middentonen. De Fulltone 69 MKII is ook gebaseerd op de Fuzz Face, maar dan zoals deze in 1969 gemaakt werd. Het pedaal heeft twee Germanium transistoren waarmee een zeer vette en rijke fuzz ontstaat.
Moderne, klassieke fuzz pedalen
De Fulltone Soulbender SB-2 is gebaseerd op een drieknops Tone Bender. JHS Pedals heeft een aantal fuzz pedalen gebaseerd op klassieke effecten. De JHS Crayon is gebaseerd op de fuzz die ontstaat wanneer je een Neve 1073 channel strip overstuurt. En verder is de JHS Cheesebal gebaseerd op een Lovetone Big Cheese pedaal. De Kangra Fuzz Filter van Walrus Audio heeft een Kay Fuzz Tone als uitgangspunt genomen en hier een envelope filter aan toegevoegd conform de wensen van Jared Scharff.
Oliver Ackermann, de oprichter van Death by Audio is zodanig onder de indruk van de klankmogelijkheden van het fuzz pedaal dat vrijwel het gehele assortiment er uit bestaat. Het beroemde fuzz circuit van deze makers zit onder andere in de Death by Audio Evil Fuzz (gelimiteerde oplage van 200 stuks). Verder heeft Walrus Audio een pedaal gemaakt dat een combinatie is van fuzz & tremolo en het wordt bovendien met twee joysticks bediend Walrus Audio Janus.
Keeley heeft de Fuzz Bender in het assortiment, een hybride fuzz met silicon en germanium transistors en een actieve EQ. Daarnaast heeft Keeley de Retro Super Germanium Phat Mod in het assortiment. Dat is een overdrive/fuzz gebaseerd op germanium transistors. Electro Harmonix mag in dit lijstje niet ontbreken, zij zijn verantwoordelijk voor de Big Muff. Er zijn inmiddels vele varianten van de Big Muff. Earthquaker Devices heeft een pedaal dat gebaseerd is op de Muff genaamd Hoof. Het is een hybride fuzz met zowel germanium als silicon transistoren.
Spitty fuzz en plasma ontladingen
Het Japanse Vemuram heeft onder andere de Myriad Fuzz, het signature pedaal van gitarist Josh Smith. Het is een hybride fuzz met zowel silicon als vintage germanium transistoren. Het heeft een zeer groot bereik aan verschillende tonen en het heeft bovendien veel headroom. Dit pedaal gaat van een soepele overdrive helemaal naar een spitty fuzz. Gamechanger Audio tenslotte heeft het Plasma Pedaal in het assortiment. Dit pedaal creëert fuzz door het signaal om te vormen in zogenaamde plasma-ontladingen met hoog voltage. Niet alleen qua geluid maar ook visueel zeer aantrekkelijk!
Hoe werkt een distortion pedaal?
Een van de verschillen tussen overdrive, distortion en fuzz is de manier waarop de vervorming tot stand komt. De meeste distortion pedalen gebruiken geen transistoren maar diodes. Deze worden vaak in combinatie met een op-amp gebruikt om het signaal te vervormen. Een op-amp versterkt het signaal net zoals een transistor dat doet. Anders dan bij een transistor overstuurt een op-amp het signaal niet. Bovendien versterken op-amps het signaal veel meer dan transistoren dat doen. In combinatie met een of meerdere diodes, die het geluid afkappen, wordt zo een distortion gecreëerd. Distortions maken vaak gebruik van hard clipping. Distortion is ten opzichte van fuzz een (klein) stapje terug in gain. Met een distortion pedaal heb je iets meer controle over je geluid en dan met name over het laag.
De eerste distortion pedalen van de jaren 70
De eerste distortion pedalen kwamen begin jaren 70 op de markt. In 1973 bracht MXR het Distortion+ pedaal uit, ongeveer tegelijkertijd met de Blue Clipper van Dan Armstrong. Niet lang hierna volgde iconische pedalen als de Boss Distortion DS-1 (1978) en de ProCo Rat (1978). Andere beroemde (en door sommige ook verguisde) pedalen uit deze periode zijn de Heavy Metal HM-2 en Metal Zone MT-2 van Boss.
Huidige aanbod aan distortion pedalen
Vrijwel alle merken hebben wel één of meerdere distortion pedalen in het assortiment. Ik beperk me hier tot vijf pedalen die net wat meer bieden dan veel andere distortion pedalen. Walrus Audio heeft de Iron Horse V2, een klassiek distortion pedaal dat dik, punchy, grof en roestig klink. Wampler heeft de Dracarys die vooral voor metal heads is bedoeld. Neunaber heeft met de Neuron Gain Intelligence een pedaal waarmee je maar liefst 24 presets mee kunt opslaan, waarvan je er 6 met de voetschakelaar direct bedient. Pettyjohn Fuze is een distortion/fuzz van studiokwaliteit die (ook) opereert op 18 volt voor nog meer headroom. Chase Bliss Audio tenslotte heeft het Brothers pedaal in het assortiment waarmee je zowel overdrive, distortion en fuzz kunt creëren. Het is misschien wel het meest veelzijdige overdrive/distortion pedaal.
De introductie van overdrive pedalen
Ongeveer in dezelfde periode als distortion kwam ook het overdrive pedaal op de markt. Het eerste pedaal dat zichzelf overdrive noemde, de Colorsound Overdriver, kwam in 1969 uit. De naam is enigszins misleidend omdat dit eigenlijk een boost pedaal is met drie siliconen transistoren en zonder master volume. Ibanez bracht in 1974 de OD-850 uit. Het circuit van dit pedaal was echter gebaseerd op dat van de Big Muff fuzz. Vele beschouwen de Maxon OD-880 uit 1976 dan ook als eerste overdrive. Niet lang daarna bracht Boss de beroemde OD-1 uit. Dit pedaal introduceerde soft-clipping door diodes in het op-amp feedback circuit te plaatsen. Veel pedalenmakers zullen dit circuit later als basis gebruiken voor hun eigen overdrive pedaal.
Ibanez Tubescreamer
Een iconische overdrive, die zeker niet onvermeld mag blijven, is de Ibanez Tube Screamer. Ibanez introduceerde de eerste versie van het pedaal, TS 808 in 1979. Door velen wordt deze eerste versie nog steeds als de beste Tube Screamer gezien. De Tube Screamer is een zogenaamde transparante overdrive waarbij met name het middengebied van het signaal benadrukt wordt. De transparantie in de overdrive komt tot stand doordat een klein beetje clean signaal in het circuit wordt toegevoegd tijdens het clippen. Hierdoor ontstaat een dynamisch en transparante overdrive die inmiddels door heel veel andere pedalenmakers als basis is genomen bij de ontwikkeling van hun eigen versie.
Pedalen gebaseerd op een Tube Screamer
Ibanez heeft een aantal varianten van de Tube Screamer uitgebracht en daarnaast hebben veel fabrikanten een eigen versie van het pedaal. Vaak wordt het circuit van het origineel gekopieerd en (licht) verbeterd door betere componenten of lichte wijzigingen in het circuit. Andere pedalenmakers nemen het circuit van pedaal als uitgangspunt en voegen er elementen aan toe, zoals bijvoorbeeld een uitgebreide EQ sectie. In onderstaand overzicht staan 6 pedalen die interessant zijn voor liefhebbers van het groene pedaaltje.
JHS Pedals heeft twee pedalen die gebaseerd zijn op de Tube Screamer: JHS Moonshine V2 en de JHS Bonsai. De Bonsai valt met name op omdat het een exacte replica is van een aantal verschillende Tube Screamers, te weten de TS-808, TS-9, TS-10 en TS-7. Daarnaast krijg je ook de Boss OD-1, Ibanez Metal Screamer, de Exar OD-1, de Keeley Mod Plus en de JHS Strong Mod. Een aanrader! Het favoriete pedaal van John Petrucci is de Keeley Red Dirt Overdrive. Het is gebaseerd op het circuit van de Tube Screamer en er is meer laag en meer gain aan toegevoegd.
Seymour Duncan 805 is gebaseerd op een TS-808 met de toevoeging van een driebands equalizer waardoor er meer mogelijkheden ontstaan om het effect naar wens in te kleuren. Wampler Clarksdale is geen exacte kopie van het groene pedaal maar wel trouw aan het geluid en het gevoel van het origineel. Het heeft een breder bereik en een 3-bands EQ op waarmee zowel het hoog, midden en laag ingesteld kan worden. Earthquaker Devices Palisades is ook gebaseerd op een TS-808, maar dan met veel meer mogelijkheden. Het heeft 2 kanalen, 6 verschillende volicings waarmee je de manier waarop het signaal clipt instelt en het heeft 5 bandbreedtes.
Klon Centaur Boost Overdrive
Dan zijn we bij de Klon Centaur aanbelandt, misschien wel de meest legendarische boost/overdrive van dit moment. Het pedaal is in 1994 uitgebracht en werd door Bill Finnegan gemaakt. Het circuit van de Klon heeft een aantal unieke eigenschappen, het heeft een fluïde EQ die reageert op de hoeveelheid gain. Verder is een andere eigenschap van het pedaal dat er meer clean signaal wordt toegevoegd als je de gain opendraait. De Klon was een van de eerste pedalen die intern op een hoger voltage werkte waardoor het meer headroom had dan andere pedalen. Inmiddels is een originele Klon voor gewone stervelingen niet meer bereikbaar. Originele exemplaren kosten duizenden euro’s. Gelukkig zijn er genoeg Klon clone pedalen die het origineel imiteren.
Pedalen gebaseerd op een Klon Centaur
Omdat een originele Klon Centaur niet te betalen is en ook niet meer gemaakt wordt hebben veel fabrikanten een eigen versie gemaakt. De KTR mag niet onvermeld blijven, dat is de opvolger van de Klon en deze heeft de goedkeuring van Bill. Daarnaast zijn er veel pedalen die geïnspireerd zijn door het origineel. Deze hebben vaak wat extra features en/of andere componenten. Welke je ook kiest, ze zijn in ieder geval een stuk goedkoper dan een originele Klon.
Zowel Wampler als J Rockett hebben twee versies van de Klon. Wampler heeft zowel een uitgebreide, deluxe versie de Wampler Tumnus Deluxe als een mini versie de Wampler Tumnus. De Deluxe versie heeft een uitgebreide toonregeling en een hot schakelaar, de miniversie heeft alleen een Treble knop. J Rockett heeft twee verschillende Klon versies, de J Rockett Archer en een gouden versie de J Rockett Archer Ikon. De verschillen tussen beide zijn minimaal, de Ikon heeft (volgens sommigen) iets meer compressie dan de zilveren versie. En verder (schijnt) de Ikon gemaakt te zijn met de Germanium diodes en de zilveren versie met Sillicon Schottky diodes.
Electro Harmonix heeft het zeer betaalbare Soul Food pedaal in het assortiment en Keeley heeft de Oxblood. De Oxblood heeft twee leuke features: een That en een Clipping schakelaar. Met de Phat schakelaar creëer je klassieke Tube Screamer klanken en met de Clipping schakelaar kan je een ander gain/sustain level kiezen.
Overig aanbod aan overdrive pedalen
Het aanbod aan overdrive pedalen is op dit moment echt overweldigend. Naast overdrive pedalen die gebaseerd op andere (iconische pedalen) zijn er op dit moment veel overdrives gebaseerd op een bepaald type versterker. Denk hierbij aan Marshall, Fender, Vox, Dumble, etc. Daarnaast zijn er pedalen die losjes gebaseerd zijn op een bepaald type oversturing en al dan niet als ‘transparant’ worden aangeduidt.
Een overdrive pedaal van recente datum dat hard op weg is om een klassieker te worden is de Obsessive Compulsive Drive van Fulltone. Hoewel het een overdrive is maakt het gebruik van transistoren die het signaal hard laten clippen. Met deze OCD kan je zowel een subtiele overdrive als verschillende kleuren aan distortion creëren.
Pedalen gebaseerd op een Marshall
In een eerder overzicht staan 10 pedalen gebaseerd op een Marshall versterker. Wat mij betreft springen onderstaande zes pedalen er uit qua klank en gebruiksgemak.
Het Japanse EWS heeft de Little Brute Drive II, een compact pedaal met een grote klank. Xotic heeft de SL Drive gebaseerd op Marshall Super Lead en Super Bass versterkers uit 1959. Deze buizenversterkers stonden bekend om een houtig, organisch en verzadigd geluid. JHS Pedals heeft in samenwerking met Andy Timmons The At+ ontwikkeld. Het pedaal bestaat zowel uit een drive als een boost. Voor wat betreft de overdrive kan je kiezen uit een 25-watt, 50-watt, of 100-watt Marshall versterker. Verder heeft JHS Pedals ook de Charlie Brown, een pedaal dat gebaseerd is op een Marshal JTM 45. Het produceert een warm geluid dat rijk is aan boventonen.
Keeley Marshall 1962x is een pedaal dat gebaseerd op een Marshall Bluesbraker uit 1962 en Catalinbread Dirty Little Secret geeft je een klassiek Britse plexi geluid en respons zoals we dat van de 70-er jaren Marshall Super Lead en Super Bass kennen.
Pedalen gebaseerd op andere versterkers
Naast Marshalls zijn andere versterkers ook vaak een bron van imitatie. Ik heb in een eerder artikel een overzicht gegeven van Fender in a box pedalen. In onderstaand overzicht staan wat mij betreft 9 pedalen die absoluut boven de middelmaat uitstijgen en het proberen meer dan waard zijn.
Het Japanse Vemuram heeft met de Jan Ray een pedaal dat gebaseerd is op Blackface Fenders uit de jaren 60. Catalinbread 5F6 pedaal is gebaseerd op een Fender Tweed Bassman. JHS Pedals heeft de Twin Twelve V2 in het assortiment, het eerste analoge effectpedaal dat het klassieke preamp/overdrive geluid van een Silvertone 1484 Twin Twelve versterker op accurate manier nabootst. JHS Super Bolt V2 is een overdrive pedaal uit 2012 en één van de best verkochte pedalen van JHS. Het pedaal bootst het geluid en karakter na van een zestiger jaren Supro versterker.
Voor alle liefhebbers van Brian May is er de Catalinbread Galileo, een pedaal gebaseerd op de combinatie van een treble booster en een Vox AC30. Voor de liefhebbers van de Beatles is er nu Aclam Dr. Robert. Het is een Amp in a Box dat gebaseerd is op de legendarische VOX UL730, een door de Beatles veelgebruikte versterker. J Rockett heeft een drietal pedalen gebaseerd op Dumbles en een Naylor RD 60. J Rockett The Dude is gebaseerd op een Dumble Overdrive Special. Lenny van J Rockett is gebaseerd op een Dumble String Singer. Het signature pedaal van Tim Pierce, tenslotte, J Rockett Tim Pierce Boost/OD imiteert de klank en het gevoel van zijn favoriete versterker de Naylor SD 60.
Ik hoop hiermee wat meer inzicht te hebben geboden in de overeenkomsten en verschillen tussen overdrive, distortion en fuzz pedalen. Heb ik nog wat gemist, laat het hieronder even weten!